NGUỒN GỐC CÁC TỪ HÁN VIỆT THƯỜNG GẶP

Nguồn Gốc Một Số Từ Hán Việt Bạn Chưa Biết

Từ Hán Việt chiếm khoảng 60 – 70% lượng từ trong tiếng Việt. Đây là kết quả của quá trình giao lưu văn hóa và lịch sử kéo dài hàng nghìn năm giữa Trung Quốc và Việt Nam. Từ Hán Việt không chỉ làm phong phú kho từ vựng mà còn mang nét riêng biệt, đôi khi không thể thay thế bằng từ ngữ khác. Vậy bạn đã bao giờ thắc mắc về nguồn gốc và ý nghĩa của những từ Hán Việt quen thuộc trong tiếng Việt chưa? Hãy cùng Ngoại Ngữ Trác Việt tìm hiểu một số từ Hán Việt thông dụng và nguồn gốc của chúng nhé!

Câu Nệ (拘泥)

• Câu là bó buộc, hạn chế, cố chấp, cũng có nghĩa là bắt lại (như từ “câu lưu” nghĩa là giam giữ tạm thời).
• Nệ là trì trệ, cố chấp, chần chừ, cũng có nghĩa là bó buộc.

Từ “câu nệ” mang nghĩa chung là sự bó buộc, cố chấp, không thoải mái, thiếu linh hoạt. Theo từ điển Hoàng Phê, “câu nệ” được sử dụng với hai nghĩa: một là “cứ một mực theo cái định sẵn, không biết xử lý linh hoạt theo hoàn cảnh” và hai là “giữ kẽ, ngại ngùng”. Ví dụ, “chỗ thân tình với nhau đừng câu nệ”.

Tận Tuỵ (盡瘁)

• Tận có nghĩa là hết, không còn gì nữa, như “tận tâm” (hết lòng) hay “tận lực” (hết sức).
• Tuỵ có nghĩa là nhọc nhằn, lao khổ, mệt nhọc.

“Tận tuỵ” chỉ việc làm một việc gì đó hết lòng, không ngại gian khổ. “Cúc cung tận tuỵ” là hình ảnh của việc cúi gập thân mình và chịu đựng khó nhọc, thể hiện lòng tận tụy, hết lòng phụng sự.

Cự Phách (巨擘)

• Cự là to, lớn, ví dụ “cự đại” là rất lớn, “cự phú” là nhà giàu to.
• Phách (hay còn gọi là “bịch”) là ngón tay cái.

Cụm từ “cự phách” chỉ ngón tay cái, ngón tay lớn nhất, sau này mở rộng nghĩa chỉ người kiệt xuất, có tài năng nổi bật trong một lĩnh vực nào đó. Ngoài “cự phách”, ngón tay cái còn được gọi là “cự chỉ” hoặc “mẫu chỉ” (chỉ – 指 là ngón tay).

Nham Hiểm (巖險)

• Nham có nghĩa là núi cao, hay đá, ví dụ trong “dung nham” (đá nóng chảy).
• Hiểm có nghĩa là nguy hiểm, trắc trở, không dễ dàng.

“Nham hiểm” bắt nguồn từ việc chỉ những con đường núi cao khó đi, sau này mở rộng dùng để chỉ lòng dạ thâm độc, mưu mô khó lường, có thể hại người. Hiện nay, “nham hiểm” thường được dùng để chỉ tính cách xấu xa, mưu mẹo của một người.

Ẩn Dật (隱逸)

• Ẩn có nghĩa là che giấu, trốn tránh.
• Dật có nghĩa là chạy trốn, phóng túng, nhàn rỗi.

“Ẩn dật” chỉ việc sống kín đáo, xa lánh cõi đời, không tham gia vào các sự kiện của xã hội, mà tự vui thú với cuộc sống của mình. “Ẩn dật” có thể hiểu là sống một cuộc sống đơn giản, không cầu danh vọng.

Bức Xúc (逼促)

• Bức có nghĩa là bắt buộc, phải làm gì đó, ví dụ trong “bức cung” (bắt buộc cung khai).
• Xúc có nghĩa là vội vã, cấp bách.

“Bức xúc” theo Từ điển Hoàng Phê có nghĩa là “cấp bách lắm, yêu cầu phải được giải quyết ngay”. Ngày nay, từ “bức xúc” thường được dùng để chỉ trạng thái bực bội, uất ức, cần phải giải quyết ngay lập tức.

Mạo Muội (冒昧)

• Mạo có nghĩa là làm bừa, làm liều, làm không suy nghĩ.
• Muội có nghĩa là tối tăm, ngu dốt.

“Mạo muội” vốn có nghĩa là làm bừa, làm liều mà không hiểu rõ sự việc, nhưng hiện nay từ này được dùng để bày tỏ sự khiêm nhường, kiểu như “em mạo muội hỏi” hay “tôi mạo muội đề nghị”. Từ “mạo muội” giờ mang ý nghĩa xin phép, khiêm nhường khi làm điều gì đó mà không chắc chắn.

Kết Luận

Những từ Hán Việt không chỉ làm phong phú kho từ vựng của tiếng Việt mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc. Hiểu được nguồn gốc và ý nghĩa của chúng sẽ giúp bạn sử dụng chúng đúng cách và hiệu quả hơn trong giao tiếp hàng ngày.